รู้หรือไม่ หมอลำที่เราฟัง ๆ กัน ไม่ได้มีแค่แบบเดียวนะ
- Writer: Montipa Virojpan
แปลกใจล่ะสิที่เพลงร้องพื้นบ้านแถบอีสานที่เราเรียกว่าหมอลำมันมี sub genre ของมันด้วย แต่เอาจริงก็ไม่ได้เป็นอะไรที่แปลกใหม่มากมาย เพลงต่างประเทศยังมี sub genre เล้ย เอาแค่ rock เนี่ย แบ่งไปได้กี่สายแล้วล่ะ (punk, post punk, metal, nu-metal, post rock, krautrock, shoegaze, hardcore, deathcore, etc.) ส่วนของบ้านเรา ด้วยความเป็นภูมิปัญญา ‘ท้องถิ่น’ นี้เองจึงทำให้หมอลำมีการแบ่งแขนงแยกสายออกไปมากมาย หนนี้เราเลยจะพาไปรู้จักกับแนวย่อย ๆ ของหมอลำว่ามีอะไรบ้าง
หมอลำ เป็นการผนวกระหว่าง 2 คำ อย่าง ‘หมอ’ หมายถึง ผู้มีความชำนาญ ในบริบทนี้ไม่ได้แปลว่าแพทย์รักษาอาการนาจา ส่วน ‘ลำ’ หมายถึง การบรรยายเรื่องราวต่าง ๆ ด้วยทำนองอันไพเราะ หมอลำ ก็เลยแปลว่า ผู้ที่มีความเชี่ยวชาญในการเล่าเรื่องราวต่าง ๆ ไม่ว่าจะสุข เศร้า เหงา แค้น ด้วยทำนองเพลงนั่นเอง ซึ่งจะขอไล่เรียงตั้งแต่ชื่อที่เราคุ้นเคยกันก่อน
ลำซิ่ง
ลำซิ่งคงจะเป็นลำที่ซิ่งสุดสมชื่อ คือเอามันเอาสนุกไว้ก่อน คือสมัยก่อนจะเป็นการแสดงที่รวมมิตรความบันเทิงที่ได้รับความนิยมในขณะนั้นมาไว้ด้วยกันทั้งเครื่องดนตรีไทย อีสาน สากล หมอลำก็ร้องเพลงได้ทั้งไทยสากล ลูกกรุง กลอนลำซึ่งตัวหมอลำเองถ้าเป็นผู้หญิง รวมถึงหางเครื่องจะต้องแต่งวับ ๆ แวม ๆ มีตลกหน้าเวที แต่สมัยนี้บางคณะก็มีท่าเต้นติดเรทอยู่เหมือนกัน แล้วคนดูก็จะพากันมาเต้นแบบออกรสใกล้เวทีระยะประชิดกันเลยทีเดียว
ลำเพลิน
ลำเพลิน หรือลำกกขาขาว เป็นลำเรื่องแต่สั้นและกระชับกว่า บางทีจะเรียกว่าลำซินไซเพราะนิยมนำเรื่อง “สังข์ศิลป์ชัย” มาเล่า ต่อมาก็เรียกว่าลำแก้วหน้าม้าเพราะนำเรื่อง “แก้วหน้าม้า” มาเล่น ให้ผู้หญิงนุ่งสั้นวับ ๆ แวม ๆ ลีลาสนุกสนาน กลายมาเป็นการลำเรื่องที่ได้รับความนิยมของคนรุ่นใหม่ในยุคนั้น
ลำผีฟ้า
สมัยก่อนมีความเชื่อเกี่ยวกับภูตผีที่ทำให้เจ็บป่วย คนอีสานเลยว่าจะต้องได้รับการรักษาจากผีฟ้า ด้วยการติดต่อสื่อสารกับผีฟ้า บางที่เรียกว่า หมอลำไทเทิง คือ หมอลำที่ติดต่อกับผีที่อยู่เบื้องบน หรือ หมอลำผีแถน ซึ่งหมายถึง หมอลำที่จะติดต่อกับผีแถนซึ่งเป็นใหญ่ในเมืองฟ้า
ลำเต้ย
เป็นการลำทำนองลำยาวเอื้อนเสียงคล้ายลำยาวหรือลำล่อง แต่กลอนที่นำมาใช้ลำเป็นกลอนสั้น ๆ กระชับ เนื้อหามักเป็นการพูดเกี้ยว หรือผญาเกี้ยวสาว มีชื่อเรียกต่าง ๆ กันไปตามชื่อเรียกของท้องถิ่นนั้น ๆ ที่ลำเต้ยเกิด เช่น เต้ยชัยภูมิ เต้ยอุบล
ลำพื้น
ลำพื้น หรือลำเรื่อง เป็นลำทำนองยาว มีการเอื้อนเสียง คำว่า พื้น แปลว่า เรื่องราว ประวัติ เป็นการลำมีเนื้อหาสาระที่เกี่ยวกับประวัติต่าง ๆ เน้นสอนศีลธรรม การลำพื้นพัฒนามาจากการเล่านิทานแบบพื้นบ้าน ผู้เล่านั่งกลางผู้ฟังนั่งล้อมวง ต่อมาหลังจากได้รับอิทธิพลจากลิเกก็เพิ่มจำนวนของผู้แสดงให้ครบตามจำนวนตัวละครในเรื่อง มีดนตรี แสง สี เสียง จนเรียกว่าเป็นลำเรื่อง หรือลำเรื่องต่อกลอน
ลำทางสั้น
เป็นทำนองลำที่แสดงออกถึงอารมณ์สุข ลำแบบเนื้อเต็ม ไม่มีเอื้อน ยกเว้นตอนขึ้น “โอ้ละหนอ” ความสั้นยาวของพยางค์ต่าง ๆ จะสม่ำเสมอกัน ใช้เป็นทำนองหลักของหมอลำกลอน และลำพื้นดำเนินเรื่อง
ลำทางยาว
เป็นทำนองลำที่แสดงความโศกเศร้าเสียใจ มีจังหวะที่ช้า ใช้เอื้อนยาวสะอึกสะอื้น ใช้สำหรับลำผีฟ้า ลำพื้นตอนโศก และตอนลา
ลำสาด
ลำทำนองสั้น ที่เป็นการด่าว่ากัน แสดงความโกรธแค้นไม่พอใจ แต่ทั้งผู้ลำและผู้ฟังจะไม่มีเรื่องกัน นึกถึง Rap Is Now เวอร์ชันหมอลำ ประมาณนั้น ใครด่าได้ดีกว่า เจ็บกว่า ก็ได้เสียงเฮชอบใจฟิน ๆ กันไป
ลำเกี้ยว
ลำทำนองสั้นเกี้ยวพาราสีหญิงชาย ที่ชื่นความสวย ความหล่อ ความดีงาม ของกันและกัน ชายหญิงลำสลับกันไป
ลำซิงซู้
ลำทำนองสั้นที่เป็นประชันกลอนเพื่อเป็นการชิงคู่รัก จะมีหมอลำ 3 คน หญิง 2 ชาย 1 หรือหญิง 1 ชาย 2 ซึ่งฝ่ายที่มี 1 คนนั้นจะเรียกว่าชู้ ฝ่ายที่มี 2 คนจะเป็นฝ่ายชิง กลอนของใครดีกว่าหรือถูกใจฝ่ายชู้ก็จะเป็นผู้ชนะ
ลำใจโจทก์
ลำทำนองสั้นให้สลับกันถามสลับกันตอบ เนื้อหาลำมักเป็นเรื่องศีลธรรม วัฒนธรรม ประเพณี เหตุการณ์บ้านเมือง ประวัติศาสตร์ มีหมอลำ 2 คน ใครตอบได้ถูกและตรงประเด็นที่สุดเป็นผู้ชนะ
ลำกลอน
เป็นการลำโดยใช้บทกลอน ต่างกับหมอลำพื้นที่ลำพื้นเป็นการลำเดี่ยวเป็นนิทาน แต่ลำกลอนจะลำโต้ตอบกันสองคน พัฒนามาจากลำใจโจทย์ และ ลำเกี้ยว
ลำพวน
เป็นศิลปะพื้นบ้านของชาวไทพวน ตำบลบ้านทราย จังหวัดลพบุรี ทำนองเพลงคร่ำครวญ ออดอ้อน นุ่มนวล มีเสียงแคนเป็นดนตรี แบ่งออกเป็น 2 ประเภทคือ ลำพื้น หรือลำเรื่อ และลำด้น โดยผู้ลำคิดคำร้องขึ้นเองซึ่งเป็นการแสดงความสามารถทางภาษา
นี่เป็นเพียงตัวอย่าง เพราะเราเชื่อว่าจริง ๆ แล้วถ้าลำแบ่งได้ตามการละเล่นและถิ่นที่กำเนิดประเภทลำจะต้องมีอีกเยอะแน่ ๆ นอกจากนี้ยังมีแนวดนตรีและศิลปวัฒนธรรมภาคอีสานอื่น ๆ อีกมาก ไม่ว่าจะเป็น เซิ้ง เต้ย เพลงโคราช หรือการละเล่นที่ได้อิทธิพลมาจากเขมร อย่าง เจรียง ถ้าใครอยากรู้มากกว่านี้ลองหลังไมค์มาได้แล้วเราจะช่วยหาคำตอบให้เอง
